Wyobraźmy sobie ciepły, letni dzień na naszym ogródku działkowym, pierwsze dojrzewające owoce na drzewach, a na równiutkich grządkach główki sałaty, i bujne natki pietruszki i marchewki. Wielu z nas powie, że nie ma nic lepszego niż własnoręcznie wyhodowane owoce i warzywa. Ale czy na pewno? Czy wiemy co w glebie piszczy?
Chcesz otrzymać ofertę na charakterystykę gleby?
Wypełnij szybki formularz i otrzymaj zniżkę *
* Rabat udzielany jest na wszystkie zapytania wysłane z formularza ze strony GGSprojekt
Gleba jest naturalnym tworem stanowiącym wierzchnią część litosfery powstałym ze zwietrzeliny skały macierzystej w wyniku procesów glebotwórczych wywołanych zarówno czynnikami biotycznymi, jak i abiotycznymi. Gleba zbudowana jest z części mineralnych oraz składników organicznych. Procesem glebotwórczym nazywamy ogół zmian przebiegających w powierzchniowych warstwach litosfery pod wpływem atmosfery, biosfery i hydrosfery. W książce Gleboznawstwo (pod red. Zawadzki, 1999) jako pierwszy i bardzo ważny etap powstawania gleb autorzy wymieniają wietrzenie skały macierzystej, podczas którego kształtuje się skład mineralny gleby. Gleba jest wypadkową oddziaływania: klimatu, organizmów żywych, wody, a także człowieka. Proces glebotwórczy nigdy się nie kończy, a gleba cały czas ulega rozwojowi
i przekształceniom.
Rys. 1. Proces tworzenia się gleby (wg Hanes, 1997)
Gleba jest jednym z najbardziej narażonych na gromadzenie zanieczyszczeń elementów środowiska. Akumuluje się w niej przeważająca ilość zanieczyszczeń, często przekraczają one 90% wszystkich zanieczyszczeń występujących w środowisku. Zanieczyszczenia dostają się do gleb z opadami atmosferycznymi, pyłami, w wyniku wlewu wód, wraz ze ściekami, nawozami, spływami z dróg, a także w wyniku długotrwałego składowania odpadów i innych substancji szkodliwych.
Korzystając z dokumentu „Strategia ochrony przyrody Województwa Śląskiego do roku 2030” zatwierdzonego uchwałą Nr IV/28/2/2012 z dnia 12 listopada 2012 roku przez Sejmik Województwa Śląskiego można dokonać krótkiej charakterystyki gleb województwa śląskiego.
Gleby województwa śląskiego charakteryzują się szerokim, przestrzennym spektrum zmienności typów oraz rodzajów gleb. Jest to wynikiem wpływu wielu czynników środowiskowych, m.in.: podłoża skalnego, rzeźby terenu, warunków wodnych oraz szaty roślinnej. Na terenie województwa dominują gleby płowe i brunatne, stanowiące 24% użytków rolnych, mniejszy 22,5% udział mają gleby wyługowane i kwaśne, a pozostałe 19,3% stanowią gleby bielicowe i rdzawe.
Rys. 2. Rodzaje gleb – profile glebowe
Oceny jakości gleb oraz obserwacji zachodzących w niej zmian dokonuje się w ramach obowiązkowego państwowego monitoringu środowiska.
Badania w ramach tego przedsięwzięcia prowadzone były na terenie województwa śląskiego w latach 1995, 2000, 2005 na gruntach ornych charakteryzujących się dużym zróżnicowaniem. W wybranych do obserwacji punktach badawczych występowały głównie gleby pyłowe i gleby brunatne. Wartość bonitacyjną badanych gleb określono na gleby z klas w przedziale od IIIa, czyli gleb ornych dobrych do klasy IVb, czyli gleb ornych średniej jakości, uznawanych jako gleby gorsze. Wyniki badań prowadzonych w ramach monitoringu środowiska obejmowały również zanieczyszczenie gleb pierwiastkami śladowymi, w tym: ołowiem, cynkiem, miedzią, niklem i kadmem, a ponadto zanieczyszczeniami wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi (WWA). Wyniki oceny jakości gleb wykazały, że w zdecydowanej większość badanych punktów obserwuje się niewielkie zanieczyszczenie gleb, ze względu na podwyższoną zawartość pierwiastków śladowych lub też zawartość metali ciężkich jest na tyle niska, że gleby uznaje się za niezanieczyszczone. Natomiast, tam gdzie obserwowano podwyższone zawartości metali ciężkich, wyraźnie dominującymi pierwiastkami w glebie były cynk i kadm.
Rys.3 Zawartość kadmu w glebach aglomeracji górnośląskiej (Lis J., Pasieczna A., 1995: Atlas geochemiczny Górnego Śląska 1:200 000. Warszawa, Wydawnictwo Kartograficzne Polskiej Agencji Ekologicznej)
Dodatkowo poważnym zagrożeniem ekologicznym jest zanieczyszczenie siarką, która wywiera duży wpływ na mobilność minerałów ciężkich, a tym samym na pogorszenie właściwości chemicznych gleb. Obecność podwyższonej zawartości siarki głównie w formie siarczanowej powoduje degradację gleb przez jej zakwaszenie.
Tabela 1. Wyniki badań geochemicznych gleb województwa śląskiego w latach 2003 – 2005 (Adrianek i Skowronek, 2010):
|
Wskaźnik zanieczyszczenia |
Liczba prób |
Wartość minimalna [mg/kg s.m.] |
Wartość maksymalna [mg/kg s.m.] |
|
Cd |
518 |
0,1 |
171,7 |
|
Cr |
210 |
0,45 |
55,0 |
|
Cu |
126 |
3,5 |
48,2 |
|
Ni |
276 |
<0,06 |
41,0 |
|
Pb |
437 |
6,88 |
2 299,94 |
|
Zn |
379 |
29,6 |
13 488,0 |
Rys.4 Zawartość ołowiu w glebach aglomeracji górnośląskiej w przedziale głębokości 0,0 – 0,3 m (Lis J., Pasieczna A., 1995: Atlas geochemiczny Górnego Śląska 1:200 000. Warszawa, Wydawnictwo Kartograficzne Polskiej Agencji Ekologicznej.)
Rys.5 Zawartość ołowiu w glebach w Polsce (https://www.pgi.gov.pl)
Najwyższe zawartości metali ciężkich stwierdzono w rejonach najbardziej zurbanizowanych i uprzemysłowionych, to jest na całym obszarze Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Rybnickiego Okręgu Węglowego oraz w rejonie Cieszyna, Skoczowa, Bielska, Żywca, Częstochowy, Zawiercia i Tarnowskich Gór. Wartości przyjmowane jako poziom naturalny występowały w glebach w północnej i południowej części województwa śląskiego. Obserwacje uzyskane w wyniku przeprowadzonych badaniach wskazują, że górna warstwa gleb na ponad 30% powierzchni województwa jest poddana znacznej antropopresji przemysłowej, a także złej gospodarce rolnej i wpływowi transportu. Na tych obszarach istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia podwyższonych zawartości minerałów ciężkich, głównie ołowiu, cynku i kadmu. Zagrożenie gleb wynika również z prowadzonej eksploatacji kopalin, gospodarki odpadami, postępującej urbanizacji oraz z naturalnej degradacji gleb powodowanej przez erozję wietrzną i wodną.
-
Gleboznawstwo. Praca zbiorowa pod redakcją naukową Zawadzki S., Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 1999
-
Kabata-Pendias A., Pendias H., 1993: Biogeochemia pierwiastków śladowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
-
Strategia Ochrony przyrody Województwa Śląskiego do roku 2030, Katowice, 2012
-
Stuczyński T., Siebielec G., Maliszewska-Kordybach B., Smreczak B., Gawrysiak L., 2004: Wyznaczanie obszarów, na których przekroczone są standardy jakości gleb, Warszawa
-
Lis J., Pasieczna A., 1995: Atlas geochemiczny Górnego Śląska 1:200 000. Warszawa, Wydawnictwo Kartograficzne Polskiej Agencji Ekologicznej.
c.d.n. 😉
Monika Stania
geolog ds. środowiska, hydrogeolog
